---

1. Ғимараттар мен имараттар туралы жалпы мағұлыматтарын түсіндіріңіз
Ғимарат дегеніміз адам тұратын өмір сұретін құрылысты ғимарат деп атайды, ғимараттар өзі төртке бөлінеді.
1)Тұрғын үй- Жер үйлер, көп қабатты пәтерлер, танхаустар, пенхаустар.
2)Қоғамдық ғимараттар- универ, коледж, мектеп, ауруханалар, торговый центерлер және т.б. 
3)Өндірістік ғимараттар-цех, фабрика, заводтер жатады.
4)Ауыл шаруашылық- вемалар, загондар, құс фермалар және т.б. 
Имарат — белгілі бір функцияларды (өндірістік, көліктік, техникалық) орындау үшін салынатын ірі жасанды құрылыс немесе инженерлік нысан. Ол ғимараттан айырмашылығы — адамдардың тұрақты түрде ішінде болуы немесе қызмет атқаруы үшін арналмайды, негізінен өндірістік процестерді жүзеге асыруға немесе өндірістік емес қажеттіліктерді қамтамасыз етуге қызмет етеді.
Мысалдар: бөгеттер, көпірлер, құбыр желілері, мұнаралар, тоннельдер, автомобиль жолдары.
2. Өндірістік ғимараттардың көлемдік-жоспарлау шешімдерін айтыңыз
Өнеркәсіптік ғимараттардың көлемдік-жоспарлау шешімдері (КЖШ) — бұл ғимарат ішіндегі үй-жайлардың (цехтар, қоймалар, әкімшілік аймақтар) орналасу және өзара үйлесу сызбасы. Ол технологиялық процестің талаптарына, қауіпсіздік нормаларына (өртке қарсы, санитарлық) және пайдаланудың қолайлылығына байланысты анықталады. Негізгі параметрлеріне колонналар қадамы, аралық (пролёт) және қабат биіктігі жатады.
Жоспарлаудың негізгі түрлеріне бөлектелген (көбіне ескі кәсіпорындарға тән) және біртұтас немесе үздіксіз (қазіргі заманғы ағынды өндірістерге арналған) жоспарлау жатады. Қазіргі көлемдік-жоспарлау шешімдері ғимараттың икемді болуына және қайта жаңғырту мүмкіндігіне бағытталады, мысалы, қойма ғимараттары үшін.

3. Болат фермалар,рамалар, аркалар, тоғыспалар сипаттаңыз
Болат фермалар — белдеулер мен торкөздерден тұратын, үлкен аралықтарды жабуға арналған жеңіл әрі берік таяныштық конструкциялар.
Рамалар — тік тіректер мен көлденең арқалықтардан құралған, біртұтас жүйе ретінде жұмыс істейтін қатаң көтергіш қаңқалар.
Аркалар — жүктемені негізінен сығылу арқылы қабылдайтын қисық пішінді көтергіш элементтер.
Ал тоғыспалар — конструкция элементтерін біріктіретін орындар, олар жүктемелердің берілуін және тұтастығын қамтамасыз етеді; көбінесе дәнекерлеу, болттар немесе тойтармалар арқылы орындалады және имараттың сенімділігі үшін аса маңызды.

4. Бірқабатты өндірістік ғимараттардың қаңқалары жазыңыз
Бірқабатты өндірістік ғимараттың қаңқасы – жабыннан, қабырғалардан және технологиялық жабдықтан түсетін жүктемелерді қабылдап, оларды іргетасқа жеткізетін, ғимараттың тұрақтылығын қамтамасыз ететін көтергіш конструкциялар жүйесі.
Қаңқа құрамына бағандар, ригельдер (стропильді және подстропильді арқалықтар немесе фермалар), кран болған жағдайда – кран асты арқалықтар, сондай-ақ іргетастар кіреді.
Қаңқаның негізгі түрлері қолданылатын материалға (темірбетон, болат) және мақсатына байланысты анықталады, бағандардың қадамы мен аралықтарының (пролёттарының) өлшемдерімен ерекшеленеді. Көбінесе темірбетон немесе болат элементтер қолданылады.
5. Деформациялық жіктерді түсіндіріңіз
Деформациялық жіктер — бұл ғимаратты жеке блоктарға бөліп тұратын құрылыс конструкцияларындағы (қабырғалар, едендер, көпірлер) арнайы үзілістер немесе саңылаулар. Олар температуралық ауытқулар, отыру, діріл және басқа да жүктемелер әсерінен әр блоктың бір-бірінен тәуелсіз қозғалуына мүмкіндік береді, соның нәтижесінде жарықтардың пайда болуы мен бүкіл құрылыстың бұзылуының алдын алады.
6. Аз қабатты және көп қабатты өндірістік ғимараттар. Сәулеттік –композицияиялық шешімдерін  түсіндіріңіз
аз қабатты ғимараттар (1–4 қабат) аралықтардың кеңдігіне, ұяшықтылыққа, залдық кеңістіктерге бағытталады, бұл ретте цехтар, қоймалар және тұрмыстық қажеттіліктер үшін кеңістікті тиімді пайдалану мен көлденең жоспарлау ескеріледі; көбінесе қаңқалы немесе қаңқасыз құрылымдар қолданылады.
Ал көп қабатты ғимараттарда (5 қабаттан жоғары) тік байланыстарды (лифттер, көтергіштер) шешу, инженерлік жүйелерді біріктіру және көлемдік-кеңістіктік құрылым қалыптастыру талап етіледі, мұнда композиция көлемдердің, қасбеттердің, жарық пен көлеңкенің алмасуы арқылы жасалып, әртүрлі өндірістерге арналған қабаттардың функционалдық аймақтарға бөлінуі ескеріледі.

7. Өндірістік ғимараттардың іргетастарының негізгі түрлерін айтып беріңіз
1)Іргетас дегеніміз ғимаратта ең маңызды жүк көтергіш конструкциясы, ол ғимараттыр барлық күш салмағын өзінела алатын басты элемент не болса плита, қабырғалар, колонналар, шатыр ж/е т.б салмағын өзіне тартады.

2)Іргетас түрлері-Ленталық іргетас (несущи қабырғалардын астында орналасқан),бағаналы іргетас (колонна астында орналасқан), плиталық іргетас (негізі әлсіз жерлерде қолданылады) және қадалық іргетас (Терең әлсіз негіздерде қолданыды)
 8. Ғимараттар және оларға қойылатын талаптар, күштер мен әсерлерін түсіндіріңіз
Ғимараттар және оларға қойылатын талаптар, күштермен әсерлерді түсіндіңіз.
Ғимараттар мықты, тұрақты, ұзақ қызмет ететін, қауіпсіз (соның ішінде өрт қауіпсіздігіне сәйкес) және үнемді болуы тиіс, сонымен қатар өмір сүру және жұмыс істеу үшін ыңғайлы жағдайлар жасау керек. Бұл талаптар әртүрлі әсерлерге (жүктемелерге) қарсы тұру арқылы орындалады: күштілік (жоғалмау, сынбау), тұрақтылық (құламау), қаттылық (формасын сақтау) – өз салмағынан, қардан, желден, адамдардан, жабдықтан, сондай-ақ температуралық, сейсмикалық әсерлер мен іргетас деформацияларынан.

Ғимараттарға қойылатын негізгі талаптар:
	•	Күштілік: Құрылым элементтері жүктемеге төтеп бере білу қабілеті.
	•	Тұрақтылық: Көлденең күштерге (жел, сейсмика) қарсы тұра білу қабілеті.
	•	Қаттылық: Жүктеме кезінде бастапқы формасын сақтау қабілеті.
	•	Ұзақ қызмет ету мерзімі: Пайдалану сапасын жоғалтпай ұзақ уақыт қызмет ету.
	•	Қауіпсіздік: Өрт қауіпсіздігі, отқа төзімділік, зиянды факторлардан қорғау.
	•	Пайдалану сапасы: Ыңғайлылық, гигиена, энергия тиімділігі.
	•	Үнемділік: Құрылыс және пайдалану шығындарының рационалды болуы.

Ғимаратқа әсер ететін күштер мен жүктемелер:
	•	Өз салмағы (тұрақты жүктемелер): Ғимараттың барлық элементтерінің (іргетас, қабырғалар, перекрытиялар, шатырлар) салмағы.
	•	Уақытша жүктемелер:
	•	Пайдалы: Адамдар, жиһаз, жабдық, қар, жел.
	•	Арнайы: Сейсмикалық әсерлер, жарылыстар, апатты жағдайлар.
	•	Температуралық әсерлер: Температура өзгерістерінен материалдарға түсетін деформациялар.
	•	Іргетастан келетін жүктемелер: Топырақ деформациялары, біркелкі емес шөгулер.

 9. Құрылыстық жылутехникасының негіздеріне мысал келтіріңіз
Құрылыс жылу техникасының негіздері құрылымдардағы жылу өткізгіштік процестерін (конвекция, жылуөткізгіштік, сәулелену) зерттеуді, ғимараттың жылу шығынын анықтауды, жылу жүктемесі мен ылғалдық режимді есептеуді, сондай-ақ материалдар мен конструкциялардың жылу-физикалық қасиеттеріне негізделген тиімді энергия үнемдеу шешімдерін әзірлеуді қамтиды.

Негізгі принциптер мен ұғымдар:
	1.	Жылуөткізілу (теплопередача): Қоршаушы конструкциялар арқылы жылудың берілуі.
	•	Жылуөткізгіштік (Кондукция): Материал арқылы (мысалы, қабырға арқылы) жылудың берілуі.
	•	Конвекция: Бөлмедегі немесе конструкциялардағы кеңістіктегі ауа немесе су ағыны арқылы жылудың берілуі.
	•	Сәулелену: Жылудың инфрақызыл сәулелер түрінде берілуі (мысалы, радиатордан немесе күннен).
	2.	Материалдардың жылу-физикалық қасиеттері: Жылуөткізгіштік, жылу сыйымдылығы, тығыздық сияқты қасиеттер, жылу беруге әсер етеді (мысалы, оқшаулағыштар, кірпіш, бетон).
	3.	Ғимараттарды жылудан қорғау: Жылудың шығынын азайтатын қоршаулар жасау. Бұл тиімді оқшаулағыштарды қолдану, қосылыстарды герметизациялау және энергия үнемдейтін терезелерді орнату арқылы жүзеге асады.
	4.	Ғимараттың жылу балансы: Жылу түсуі (жылыту, күн, адамдар) мен жылу шығынының (қабырғалар, терезелер, желдету арқылы) тең болуы.
	5.	Ылғалдық режимі: Конструкциялардағы ылғал мен бу қозғалысын түсіну, конденсат түзілуін болдырмау, себебі ол жылу оқшаулау қасиеттерін төмендетіп, материалдардың бұзылуына әкеледі.
10. Құрылыстағы өлшемдердің модульдік координациясын айтып беріңіз
Құрылыстағы өлшемдердің модульдік координациясы (ӨМК) — бұл ғимараттың барлық элементтерінің (қабырғалар мен колонналардан бастап терезелер мен есіктерге дейін) өлшемдерін біртұтас негізгі модуль негізінде (әдетте 100 мм, «М» деп белгіленеді) өзара келісу жүйесі.

Бұл жүйе негізгі модульге еселі ірілендірілген модульдерді (3М, 6М, 12М) және бөлшек модульдерді (М/2, М/5) қолдану арқылы жобалауды, өндіруді және монтажды жеңілдететін біріңғай модульдік тор қалыптастырады. Нәтижесінде элементтердің өзара алмастырылуы мен үйлесімділігі қамтамасыз етіледі.
11. Өндірістік ғимараттардың көтергіш- көлік жабдықтары суреттеңіз
Өндірістік ғимараттардың көтеріп-тасымалдау жабдықтары (КТЖ) — жүктер мен адамдарды орын ауыстыруға арналған механизмдер жиынтығы. Оларға крандар (көпірлі, козловой), конвейерлер, лифтілер, эскалаторлар, штабелерлер (қолмен, электрлік), жүк тиегіштер (айырлы, автотиегіштер, электр тиегіштер), элеваторлар және көтергіштер (платформалар, көтергіш үстелдер) жатады.

Бұл жабдықтар цехтарда, қоймаларда және құрылыс алаңдарында жүктерді тік, көлденең және көлбеу бағытта тасымалдауды қамтамасыз етіп, еңбек өнімділігін арттырады және жұмыс көлемінің еңбек сыйымдылығын азайтады. КТЖ-ны цех немесе қойма ішінде жұмыс істейтін өзара байланысқан құрылғылар жүйесі ретінде сызбалық түрде бейнелеуге болады.
12.Өндірістік ғимараттардың ара жабындары мен едендерінің конструктивтік шешім 
Перекрытпелердің конструктивтік шешімдері олардың атқаратын қызметіне (цокольдік, қабатаралық, шатыр асты) және ғимарат түріне (азаматтық, өндірістік) байланысты болады.

Азаматтық құрылыста жеке тұрғын үйлер үшін ағаш арқалықты перекрытпелер кеңінен қолданылады, ал жаппай тұрғын үй құрылысында құрастырмалы темірбетон плиталар пайдаланылады. Күрделі жүктемелер әсер ететін жағдайларда монолитті және құрастырмалы-монолитті перекрытпелер қолданылады.
13.Өндірістік ғимараттарға қойылатын негізгі талаптарды түсіңдіріңіз 
Өндірістік ғимараттарға ең басты қойылатын талаптар бұл қауіпсіздік (өрт қауіпсіздігін сақтау және санитарлық). Ғимараттын өзіне келесі талаптар қойылады-Мыхтылық, сейсмо төзімділік, жылу оқшаулау, су оқшаулау, дыбыс оқшаулау, сыртқы әсерлерге төтеп беру, қауіпсіздік, ұзақ қызмет ету мерзімі және т.б.
14. Өндірістік ғимараттардың шатырларына мысал  келтіріңіз 

Өндірістік ғимараттардын шатырлары көбінесе метало черепица плоский немесе сәл уклонмен болады, өндірістік ғимаратқа (одно немесе двухскатный шатыр қолданады), ал покрытиеге профностил жәнеде кровляға сэдвич панель немесе рулон материалдар рубиройд, битум мембранасын қолданады.
15.  Өндірістік ғимараттар қабырғаларын сипаттаңыз
Өндірістік ғимараттардың қабырғалары конструкцияларының, материалдарының және атқаратын қызметтерінің әртүрлілігімен сипатталады. Олар көтергіш және жылуоқшаулау қасиеттерін үйлестіру үшін бір қабатты, екі қабатты немесе үш қабатты болып орындалуы мүмкін.

Қабырғалар құрастырмалы панельдерден (темірбетонды, жеңіл, сэндвич-панельдер), кірпіштен, блоктардан немесе монолитті бетоннан салынады. Жүктемені қабылдауына қарай қабырғалар көтергіш, өзін-өзі көтеретін және көтергіш емес болып жіктеледі. Температуралық-ылғалдық режиміне байланысты жылытылған және жылытылмаған түрлері ажыратылады.

Негізгі міндеттері — конструктивтік беріктікті қамтамасыз ету, тиімді жылуоқшаулау жасау және агрессивті орталардың әсерінен қорғау. Осы мақсатта жеңіл бетондар және заманауи оқшаулау қабаттары сияқты арнайы материалдар қолданылады.
16. Өндірістік ғимараттардың қабырғалық қоршама конструкцияларын айтып беріңіз
Өндірістік ғимараттардың қабырға қоршау конструкциялары әртүрлі болып келеді: жылуоқшаулау қасиеті жоғары сэндвич-панельдерден бастап, қаңқаға бекітілетін профлист пен металл панельдерге дейін қолданылады. Сондай-ақ тез тұрғызылатын қоршаулар үшін құрастырмалы темірбетон панельдер (жиі Т-тәрізді табаны бар, өзін-өзі көтеретін) пайдаланылады.

Бұл конструкцияларда беріктікке, үнемділікке және қауіпсіздікке ерекше назар аударылады. Сонымен қатар өндірістік аумақтардың периметрін қорғау үшін торлы 3D-қоршаулар және қалқаншалары (козырькалары) бар қоршаулар қолданылады.
17.Ұстын астындағы іргетастарды жобалау негіздерін түсіндіріңіз 
Колоннаға арналған іргетасты жобалау жүктеме мен топырақ сипаттарына байланысты типін таңдаудан басталады: плиталы, лента тәрізді, бағаналы немесе свайлы.

Жобалау кезеңдеріне мыналар кіреді:
	•	Геологиялық жағдайды анықтау үшін инженерлік ізденістер жүргізу;
	•	Іргетастың беріктігі мен орнықтылығын қамтамасыз ету үшін өлшемдерін есептеу және арматуралау;
	•	Негізді дайындау (қазба шұңқыр, опалубка) және колоннаны бекіту үшін кірістіру элементтерін монтаждау (анкерлер, “стакан”);
 18. Көтерме қабырға астындағы іргетастарды жобалау негіздерін айтыңыз
Қабырғаға арналған іргетасты жобалаудың негізгі негіздері келесі қағидаларға сүйенеді:
	1.	Жүктемені бағалау
	•	Қабырғаның салмағы, жабын плиталары мен шатыр жүктемесі, сыртқы әсерлер (жел, қар) ескеріледі.
	•	Жүктемелерді вертикаль және көлденең компоненттерге бөліп қарастыру қажет.
	2.	Топырақтық жағдайды зерттеу
	•	Инженерлік-геологиялық ізденістер арқылы топырақ типі, оның беріктік қасиеттері, су деңгейі анықталады.
	•	Топырақтың рұқсат етілген жүктемесі бойынша іргетас типі таңдалады.
	3.	Іргетас түрін таңдау
	•	Лента тәрізді – созылыңқы қабырғалар үшін, көбінесе тұрғын және өндірістік ғимараттарда;
	•	Плиталы – әлсіз топырақтар немесе үлкен жүктемелер үшін;
	•	Бағаналы – аралықтармен қабырғаларды қолдайтын жеңіл нұсқалар;
	•	Свайлы – терең, әлсіз немесе ылғал топырақтарға арналған.
19. Жарықтандыруды түсіндіріңіздер
Жарықтандыру — бұл объектілер мен кеңістікті жарық арқылы көрсету (табиғи немесе жасанды) көруге мүмкіндік беретін процесс, ол жұмыс, тұрмыс және эстетикалық мақсаттар үшін қажет. Жарықтандыруға жарық көздерін жобалау және орнату, қажетті жарықтылықты (беттің бірлігіне түсетін жарық мөлшері, люкспен өлшенеді) қамтамасыз ету, сондай-ақ бөлмеде атмосфера жасау кіреді.

Жарықтандыру түрлері:
	•	Табиғи жарықтандыру – күн сәулесі арқылы;
	•	Жасанды жарықтандыру – шамалар арқылы;
	•	Аралас жарықтандыру – табиғи мен жасандыны біріктіру.

Мақсатына қарай жарықтандыру:
	•	Жалпы – барлық алаңға арналған;
	•	Жұмысшы – нақты тапсырмаларға арналған;
	•	Декоративті – акценттер жасау үшін;
	•	Апаттық – төтенше жағдайда қолданылатын.
20. Сəулет өнері туралы қысқаша түсінік жазыңыз
Архитектура — бұл ғимараттар, құрылымдар және олардың кешендерін жобалаудың өнер мен ғылымы, ол адамның өмірі мен қызметі үшін материалдық және көркем ұйымдастырылған орта қалыптастырады. Архитектура эстетикалық және функционалдық аспектілерді біріктіреді.

Ол инженерлік білімді (конструкциялар, есептеулер) және өнерді (композиция, стиль) үйлестіреді. Сонымен қатар, қазіргі замандағы архитектураның жаңа салаларына, мысалы, бағдарламалық қамтамасыз етудің архитектурасы (IT жүйелерінің құрылымын анықтайтын) кіреді.
21. Сəулет өнерінің тарихына мысал келтіріңіз
Сәулет тарихы — бұл стильдердің шексіз тарихы, ежелгі пирамидалар мен храмдардан бастап қазіргі заманғы аспанға шыға беретін ғимараттарға дейінгі кезеңдерді қамтиды. Әр дәуір мәдениеттің және технологиялардың көрінісі болып табылады.

Мысалы:
	•	Ежелгі Мысырдағы монументалды тас құрылыстардан (Гиза пирамидалары)
	•	Готикалық кезеңге өту, аспанға ұмтылған формалармен (Нотр-Дам де Пари, Мон-Сен-Мишель)
	•	Қайта өрлеу дәуіріндегі симметрия (Сан-Пьетро соборы)
	•	XX ғасырдағы функционализм (Ле Корбюзье ғимараттары)
22. Қазақстандағы сəулет өнері жəне құрылысының тарихын түсіндіріңіз
Қазақстандағы сәулет және құрылыс тарихы — ежелгі мавзолейлер мен күмбезді үйлерден (жұрттарға дейін) бастап қазіргі Астананың көпстильді сәулетіне дейінгі жолды көрсетеді. Бұл процесс мәдениеттердің, діндердің және мемлекеттіліктің өзгеруін бейнелейді.

Мысалы:
	•	Ортағасырлық сәулет: Ходжа Ахмед Ясауи, Арыстан-Баба мавзолейлері;
	•	Колониялық және совет дәуірі: типтік құрылыс үлгілері, эксперименталды Алматы;
	•	Тәуелсіздік кезеңі: өзін-өзі тану ізденісі, символдық нысандардың салынуы (Мәңгілік Ел сарайы, Бейбітшілік және келісім сарайы, Бәйтерек), ұлттық мотивтерді жаһандық трендтермен біріктірген.
23. Қабырғаларды түсіндіріңіз
Қабырғалар — бұл құрылыстағы тік қоршаушы конструкциялар, олар кеңістікті бөліп, ара жабындарды және шатырды қолдайды, сонымен қатар сыртқы әсерлерден қорғайды. Қабырғалар ғимараттарды және бөлмелерді қалыптастырады және әртүрлі материалдардан жасалады: кірпіш, бетон немесе ағаш.

Қабырғалардың негізгі функциялары:
	•	Көтергіш қабырғалар – жүктемені қабылдайды;
	•	Өзін-өзі көтеретін (сыртқы) қабырғалар – өз салмағын көтереді, қосымша конструктивтік жүктеме бермейді;
	•	Көтергіш емес (перегородкалар) – тек кеңістікті бөліп тұру үшін қолданылады.
24. Арақабырғаларға мысал келтіріңіз
Перегородкалар стационарлы (кірпіштен, пеноблоктан, гипсокартоннан, пазогребень плиталардан) және мобильді (ширма, шкаф-купе) болып бөлінеді, сондай-ақ сырғытпалы (шыны, реекелі, «гармошка») немесе стационарлы, зоналау қызметін атқаратын түрлері бар. Олар материалға (гипсокартон, шыны, ағаш), мақсатына (негізгі бөлуді қамтамасыз ету немесе зоналау), құрылысына (жабық, реекелі, шыны, «гармошка») қарай ерекшеленеді.
25. Қаңкалар (каркасы) туралы жазыңыз
Қаңқа — бұл кез келген құрылымның (ғимараттың, механизмнің) ішкі немесе сыртқы жүктемені көтеретін негізгі күші, қосылған элементтерден (сымдардан, бағандардан) тұратын және беріктігін, тұрақтылығын және пішінін қамтамасыз ететін негізі. Қаңқалар ағаштан (үйлер үшін), металлдан (өндірістік ғимараттар, жиһаз үшін) немесе арматурадан (темірбетон конструкциялары үшін) жасалуы мүмкін, сондай-ақ бағдарламалауда қаңқалар (фреймворктер) бар. Олар барлық жүктемені көтеретін және объектінің «сүйегін» қалыптастыратын негізгі негіз болып табылады.

26. Сəулет өнерінің негізгі  ұғымдарын түсіндіріңіз
Архитектура — ғимараттар мен құрылыстарды жобалаудың өнері және ғылымы, адам өмірі мен қызметі үшін функционалды, эстетикалық және сенімді орта құруға бағытталған, күштілік (firmitas), пайда (utilitas) және сұлулық (venustas) принциптеріне негізделген.

Негізгі ұғымдар:
	•	Ғимарат
	•	Құрылыс (сооружение)
	•	Композиция
	•	Стиль
	•	Жүйелік архитектура (мысалы, IT саласындағы архитектура).
	1.	Ғимарат (Building)
	2.	Құрылыс немесе нысан (Structure/Сооружение)
	3.	Композиция (Composition)
	4.	Стиль (Style)
	5.	Функционалдық ұйымдастыру (Functionality)
	6.	Жүйелік архитектура (Systemic Architecture)
	7.	Эстетика (Aesthetics)
	8.	Сенімділік (Firmitas)
	9.	Пайда (Utilitas)
	10.	Сұлулық (Venustas)
27. Cəулеттiк композициялық теориясының басты ережелерiн жазыңыз
Сәулет композициялық теориясының негізгі қағидалары мыналарды қамтиды:
	•	Форма бірлігі мен тұтастығы: Ғимараттың немесе нысанның барлық бөліктері бір бүтін ретінде үйлесімді болуы.
	•	Бөліктердің бүтінге бағынуы (негізгі мен қосымша): Негізгі элементтер басты рөл атқарады, ал қосымша бөліктер оларға бағынышты.
	•	Пропорция (сәйкестілік): Бөлшектердің өлшемдері мен қатынастары үйлесімді болуы.
	•	Ритм: Қайталаулар немесе тәртіп арқылы композицияда динамика жасау.
	•	Симметрия/Асимметрия: Құрылымдық теңдік немесе бейтеңдік арқылы эстетикалық әсер беру.
	•	Контраст және нәзіктік (нюанс): Түрлі элементтердің ерекшеліктері арқылы көркемдік әсер жасау.
	•	Форма мен функция, конструкция және көркемдік идея арасындағы байланыс: Ғимараттың формасы оның қызметіне, құрылымына және дизайнерлік ойына сәйкес келуі тиіс.
28. Cəулет жəне қала құрылысында қолданылатын аталымдарды (терминдер) айтып беріңіз
Сәулет өнері мен қала құрылыста қолданылатын негізгі терминдер:
Құрылымдық элементтер:
	•	Колонна
	•	Арка
	•	Свод
	•	Балясы (Контрфорс)
	•	Антаблемент
	•	Базa
Декоративтік элементтер:
	•	Капитель:
	•	Фриз
	•	Карниз
	•	Портик
	•	Фронтон
	•	Пилястра
	•	Балюстрада
	•	Эркер
Жалпы ұғымдар:
	•	Композиция
	•	Объем
	•	Архитектоника
	•	Ордер
Ғимараттар мен құрылыстар түрлері:
	•	Базилика
	•	Ротонда
	•	Акведук
	•	Атриум
	•	Портик
 29. Сəулеттік-құрылыстық жобалауды түсіндіріңіз
Сәулет-құрылыс жобалау (СҚЖ) — бұл ғимараттар мен құрылыстарды салу, реконструкциялау немесе ірі жөндеу үшін барлық қажетті құжаттаманы жасауға арналған кешенді процесс. Ол сәндік көріністі (сәулет бөлімі) және техникалық конструктивтік шешімдерді (құрылыс бөлімі) біріктіріп, қауіпсіздік, функционалдық, эстетика және нормативтік талаптарға сәйкестікті қамтамасыз етеді.
30. Ғимараттардың сəулеттік сызбаларын түсіндіріңіз
Архитектуралық ғимарат сұлбалары — бұл ғимараттың ұйымдастырылуын айқындайтын негізгі жоспарлау және конструктивтік шешімдер. Жоспарлау сұлбалары үй-жайлардың орналасуын сипаттайды (дәліздік, анфиладалық, залдық), ал конструктивтік сұлбалар көтергіш элементтердің қалай құрылғанын көрсетеді (қаңқа, қабырғалар, жабындар), ғимараттың беріктігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Осы сұлбалар сәулеттік стильдермен (готика, модерн, классицизм) және функционалдық мақсатымен қатар тұрғын үйден бастап өнеркәсіптік нысанға дейін кез келген құрылыстың келбеті мен құрылымын қалыптастырады.
31. Ғимараттардың негізгі құрылыстық-сəулеттік құрылымдарын айтып беріңіз
Ғимараттардың негізгі құрылыс-сәулеттік конструкцияларының құрамына іргетастар, қабырғалар, жабындар (аралық жабындар), шатыр (жабын), баспалдақтар, қалқалар, сондай-ақ терезе және есік толтырмалары кіреді. Олар өзара байланысқан тұтас жүйе құрап, жүктемелерді қабылдайды, ғимараттың функционалдылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Бұл конструкциялар әртүрлі материалдардан орындалып, каркасты, каркассыз, монолитті, құрастырмалы түрлерге бөлінеді, сондай-ақ карниздер, колонналар, аркалар сияқты сәулеттік элементтерді қамтиды.
32. Үлкен аралықты төбежабындарға мысал келтіріңіз
Үлкен аралық жабындар көбінесе темірбетонды қуысты плиталардан (үлкен аралықтар мен жоғары жүктемелер үшін, монтаж кезінде крандар қолданылады) немесе монолитті темірбетоннан (стандарттан тыс жоспарлау кезінде, біртұтас берік плита құрылады) орындалады.

Сонымен қатар металл арқалықтар мен профнастил өнеркәсіптік және ірі коммерциялық ғимараттарда пайдаланылады. Бұл шешімдер беріктікті қамтамасыз етіп, үлкен қашықтықтарды жабуға мүмкіндік береді.
33. Еден жоспарына мысал келтіріңіз
Қабаттың жоспарлау үлгісіне бөлмелер (қонақ бөлме, ас үй, жатын бөлмелер), санитарлық тораптар, дәліздер, баспалдақтар, терезелер мен есіктер, сондай-ақ инженерлік-техникалық элементтер (желдету) кіреді.

Жоспарда өлшемдер мен жиһаздың орналасуы көрсетіліп, функционалдылық пен табиғи жарықтандыру ескеріледі. Көбінесе жоспарлау қоғамдық аймақтарға (қонақ бөлме, ас үй) және жеке аймақтарға (жатын бөлмелер) бөлінеді.
34. Баспалдақ сызбасына мысал келтіріңіз
Баспалдақтың сызбасы әдетте жоспардан (жоғарыдан көрініс) және қимадан (жанынан көрініс) тұрады, онда негізгі элементтер көрсетіледі: марштар (көлбеу бөліктер), алаңшалар (марштар арасындағы горизонталь учаскелер), саты басқыштары (табан және көтерілу биіктігі), тіректер (тетива, косоур), қоршаулар (тұтқалар, балясиналар).

Маршты баспалдақтың типтік сызбасында оның ұзындығы, ені, көтерілу биіктігі, сатылар саны және олардың өлшемдері (сатылық биіктігі, табан ені) көрсетіледі.
35. Ғимараттардың негізгі элементтерін айтыңыз
Ғимараттың негізгі элементтеріне іргетастар (тірек), қабырғалар (жүк көтергіш және қоршаушы), аралық жабындар (қабаттар арасындағы), шатыр (жабын), қалқалар, баспалдақтар, сондай-ақ кіру, жарықтандыру және желдету үшін арналған терезелер мен есіктер жатады.

Бұл элементтер ғимараттың қаңқасын және функционалдылығын қалыптастырып, жүктемелерді қабылдап әрі жеткізеді, сондай-ақ кеңістікті бөледі.
36. Ғимараттардың конструктивті желілерін түсіндіріңіз
Ғимараттардың конструктивтік желілері (немесе конструктивтік жүйелері) — бұл өзара байланысқан жүк көтергіш элементтердің (іргетастар, қабырғалар, колонналар, жабындар, шатырлар, баспалдақтар, қаттылық диафрагмалары) жиынтығы. Олар бірлесе жұмыс істеп, ғимараттың беріктігін, қаттылығын және тұрақтылығын қамтамасыз етеді әрі барлық жүктемелерді қауіпсіз түрде негізге (топыраққа) жеткізеді.

Бұл жүйелер ғимараттың қаңқасын (остовын) қалыптастырады және қабырғалы, каркасты, діңгекті (ствольді), көлемді-блокты түрлерге бөлінеді. Олар жүктемелердің қалай бөлінетінін және ғимараттың ішкі кеңістігі қандай болатынын анықтайды.
37. Технологиялық жұмыстар іс әрекеттер және өндірістік ғимараттарға қойылатын негізгі талаптарын жазыңыз
Технологиялық жұмыстар мен өндірістік ғимараттарға қойылатын негізгі талаптарға қауіпсіздікті, еңбек гигиенасын, тиімділік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету жатады. Бұл талаптар сауатты жоспарлау, микроклимат нормаларын сақтау, тиісті жарықтандыру мен желдету, жабдықтарды қауіпсіз орналастыру және еркін жүріп-тұру жолдарының болуы арқылы орындалады.

Сонымен қатар өндірістік процестердің өрт және жарылыс қауіпсіздігі, зиянды факторлардан қорғау, сондай-ақ адамдар үшін пайдалануға қолайлылық қамтамасыз етілуі тиіс
38. Өндірістік ғимараттардың көлемдік- жоспарлау және сәулет- құрылымдық шешімдерін көрсетіңіз
Өнеркәсіптік ғимараттардың көлемдік-жоспарлау шешімдері (КЖШ) функционалдық аймақтар мен бөлмелердің орналасуын, олардың өзара байланысын және коммуникацияларын, сондай-ақ технологиялық процестерді қамтамасыз ету үшін қажетті негізгі параметрлерді (қадам, аралық, биіктік) анықтайды.

Сәулеттік-конструктивтік шешімдер (СКШ) жүк көтергіш остовты (каркасты), қоршаушы конструкцияларды (қабырғалар, жабындар, шатыр), іргетастарды және басқа элементтерді таңдауды қамтиды. Бұл шешімдер ғимараттың қаттылығын, тұрақтылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
39. Аэрацияға  мысал келтіріңіз
Аэрацияға мысал — ауылдық үйдегі құдықтан алынатын суды аэрациялық колонна арқылы тазарту. Бұл жүйеде компрессор колоннаға ауа береді, ауа суымен араласып, суда еріген темірді тотықтырады. Нәтижесінде темір тұнбаға түсіп, сүзгі арқылы ұсталып қалады, сол арқылы су таза, иіссіз және татсыз болады.
Тағы бір мысал — газон топырағын аэрациялау, яғни арнайы бақ аэраторларының (арнайы аяқкиім немесе механикалық құралдар) көмегімен топырақты тесу. Бұл ауаның және судың өсімдік тамырларына жақсы өтуін қамтамасыз етеді.
40. Конструкциялық жүйеге анықтама беріңіз
Конструктивтік жүйе — бұл ғимараттың жүк көтергіш элементтерінің (қабырғалар, колонналар, жабындар, арқалықтар) өзара байланысқан жиынтығы. Олар бірлесе жұмыс істеп, ғимараттың беріктігін, қаттылығын, тұрақтылығын (жел, қар, өз салмағы сияқты жүктемелерге) қамтамасыз етеді және осы жүктемелерді қауіпсіз түрде негізге жеткізеді.

Конструктивтік жүйе ғимараттың кеңістіктік ұйымдасуының жалпы қағидасын анықтайды және тік жүк көтергіш элементтерді (қабырғалар, колонналар, діңгектер) және көлденең жүк көтергіш элементтерді (аралық жабындар, жабындар) қамтиды.
41. Көпқабатты азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттардың едендерін айтыңыз
Көпқабатты ғимараттардың қабаттары екі топқа бөлінеді:
	1.	Қалалық (тұрғын, офистік, сауда, білім беру) — бұл қабаттарда жиһазға және адамдарға ыңғайлы болу үшін ламинат, паркет, плитка, линолеум, тығын, төгілетін жабындар сияқты әртүрлі төсемдер қолданылады.
	2.	Өнеркәсіптік (өндірістік, қойма, гараж) — бұл қабаттар жоғары беріктілік, жүктемелерге, химиялық заттарға және температураға төзімділік талап етеді. Мұнда топпингпен бетон қабаттар, полимерлі (эпоксидті, полиуретан) және төгілетін жабындар, сондай-ақ қабаттардағы плита жүйелері қолданылады. Олар дыбыс және жылу оқшаулау, сонымен қатар өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
42. Қандай жағдайларда деформациялық жіктерді орнататынын айтыңыз
Деформациялық тігістер барлық ірі және ұзын құрылымдарда (ғимараттар, көпірлер, жолдар, туннельдер) орнатылады. Олар температура айырмашылықтары, топырақ пен материалдың сіңуі, сейсмикалық әсер, ылғалдылық сияқты факторлардан туындайтын кернеулер мен қозғалыстарды өтеуге, сондай-ақ бетон, жабындар және кірпіш құрастырмасында бейберекет жарықтардың пайда болуына жол бермеуге арналған.

Деформациялық тігістер әртүрлі конструктивтік элементтердің қосындарында және монолиттің ауданы белгілі бір шектен асқанда (мысалы, едендерде 40 м²) қойылады.
43. Тағайындалуына сәйкес аралық қабырғалар қандай талаптарға жауап беруі тиіс  екенін көрсетіңіз
Ішкі бөлімдер берік, тұрақты, дыбыс өткізбейтін, өрт қауіпсіздігі талаптарына сай және экологиялық таза болуы керек және олардың сипаттамалары (қалыңдығы, материалы) мақсатына байланысты: жуынатын бөлмелер үшін — ылғалға төзімділік, перделік жиһазбен аймақтарға бөлу үшін — жоғары көтергіштік, пәтерлерді бөлу үшін — максималды дыбыс оқшаулау және олардың барлығы үнемді және тұрақты болуы керек. орнату оңай.
44. Темірбетон бағандары және металл бағандарын  түсіндіріңіз
Темірбетон (темірбетон) және металл бағандар — бұл іргетасқа жүктемелерді жіберетін ғимараттардың Тік тірек элементтері, бірақ материалмен, қасиеттерімен және қолдану салаларымен ерекшеленеді: темірбетон бағандары (бетон + арматура) жоғары отқа төзімді, берік және басқа құрылымдарға жақсы адгезияға ие, тұрғын және көп қабатты ғимараттар үшін өте қолайлы, ал металл бағандар (профильдер,  құбырлар) жоғары беріктігімен, орнатудың қарапайымдылығымен, жобалаудың икемділігімен ерекшеленеді, бұл оларды коррозиядан және өрттен қорғауды қажет етсе де, өнеркәсіптік, үлкен аралықта және тез салынатын құрылымдарда сүйікті етеді.
45. Жел бағытын тұрғызып, бас жоспар жобалай аласызба, түсіндіріңіз
Бас жоспарды жобалау кезінде жел бағыты (жел раушаны) міндетті түрде ескеріледі, себебі ол ғимараттардың санитарлық-гигиеналық жағдайына, микроклиматқа және өндірістің қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді. Жел бағытын тұрғызу үшін алдымен құрылыс аймағындағы көпжылдық метеорологиялық деректер алынады. Осы деректер негізінде желдің қай бағыттан жиі соғатыны график түрінде көрсетіледі, оны жел раушаны деп атайды.
Жел бағыты анықталғаннан кейін бас жоспар келесі қағидалар бойынша жобаланады. Зиянды шығарындылары бар өндірістік ғимараттар басым жел бағытына қарай елді мекеннен немесе әкімшілік-тұрмыстық аймақтан ық жағында орналастырылады. Ал әкімшілік ғимараттар, тұрмыстық жайлар және демалыс аймақтары желге қарсы жақта орналасуы керек. Бұл зиянды газдар мен шаң-тозаңның адамдарға таралуын азайтады.
Сонымен қатар, жел бағыты ғимараттардың өзара орналасуына да әсер етеді. Ғимараттар бір-біріне жел өтін бөгемейтіндей орналастырылады, табиғи желдету мүмкіндігі қарастырылады. Ашық алаңдар мен жолдар желдің негізгі бағытына сәйкес бағытталып, қар мен шаңның жиналуын азайту көзделеді. Қажет болған жағдайда желден қорғау үшін жасыл желек жолақтары немесе қоршау элементтері қарастырылады.
Осылайша, жел бағытын тұрғызып, оны бас жоспарға енгізу арқылы өндірістік аумақтың экологиялық қауіпсіздігі, санитарлық жағдайы және пайдалану тиімділігі қамтамасыз етіледі. Бұл талаптар бас жоспар жобалаудың маңызды және міндетті бөлігі болып табылады.